যোগৰ প্ৰকাৰ (Different Kinds of Yoga)

যোগৰ প্ৰকাৰ (Different Kinds of Yoga)

ভাৰতীয় যোগ দাৰ্শনিকসকলে যোগৰ প্ৰধান আঠটা প্ৰকাৰৰ কথা উল্লেখ কৰিছে৷ এই আঠ প্ৰকাৰৰ যোগৰ বিষয়ে তলত উল্লেখ কৰা হ’ল--- 

১৷ হঠযোগ [Hathayoga] : হঠযোগৰ উদ্দেশ্য হ’ল শৰীৰক সুস্থ, সৱল আৰু দীৰ্ঘায়ু কৰা৷ হঠযোগ বিশেষকৈ শাৰীৰিক ক্ৰিয়াৰ সমাৱেশ৷ হঠযোগীৰ মতে, কোনো ধৰণৰ শক্তি আয়ত্ব কৰিবলৈ হ’লে শৰীৰক নিয়ন্ত্ৰিত কৰা প্ৰয়োজন৷ সাধাৰণ লোকে যোগ বুলিলে হঠযোগৰ ব্যায়াম বা আয়নবোৰকে বুজে৷ 

 ২৷ লয়যোগ [Layayoga] : ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল ‘মনক আত্মাত লয় কৰি দিয়া বা লীন কৰি দিয়া’৷ শৰীৰৰ নৱচক্ৰত অৰ্থাৎ নাড়ী গ্ৰন্থিস্থানত চিত্ত লয় কৰি যি যোগ সম্পদ আৰু মোক্ষ লাভ হয় তাকে লয় যোগ বোলা হয়৷ 

 ৩৷ ৰাজযোগ [Rajayoga] : মন আৰু শৰীৰ নি(ল, স্থিৰ সমাধি প্ৰাপ্ত হোৱাই ৰাজযোগ৷ ৰাজযোগৰ উদ্দেশ্য হৈছে জীৱাত্মাক পৰমাত্মাৰ লগত যুক্ত কৰা৷ আৰু এই পৰমাত্মাৰ লগত যুক্ত হোৱাই হ’ল জীৱৰ মুক্তি বা মোক্ষলাভ৷ সকলো যোগ সাধনৰ ভিতৰত শ্ৰেষ্ঠ হোৱা হেতু ইয়াক ৰাজযোগ বোলা হয়৷ ৰাজযোগত প্ৰত্যেক যোগৰে কিবা নহয় কিবা তত্ত্বৰ সমাৱেশ ঘটিছে৷ 

 ৪৷ ভক্তিযোগ [Bhaktiyoga] : মোক্ষ লাভৰ আন এটা মাৰ্গ হ’ল ‘ভক্তিমাৰ্গ’৷ এই পথ অনুসৰণকাৰীৰ ঈশ্বৰৰ প্ৰতি স্বতঃস্ফূৰ্ত প্ৰেম, ঈশ্বৰৰ প্ৰতি ভক্তি আৰু ঈশ্বৰৰ লগত প্ৰেমময় সম্পৰ্ক থকাটো অনিবাৰ্য৷ ভক্তিমাৰ্গ জ্ঞান আৰু কৰ্মমাৰ্গৰ দৰেই নিষ্কাম হোৱাটো অপৰিহাৰ্য৷ যি ভক্তিত কেৱল মনটোক ঈশ্বৰৰ সেৱাত নিৱষ্ট কৰা হয় আৰু তাৰ বিনিময়ত ফলাফলৰ কোনো আশা কৰা নহয় তেনে ভক্তিয়েই নিষ্কাম ভক্তি৷ গীতাতো ‘অমৃত ৰূপী ধৰ্ম’ বুলি ব্যৱহাৰ কৰা এটা শব্দৰ দ্বাৰা নিষ্কামভাৱে কৰ্ম কৰি ভগৱান ৰূপী হোৱাটোকে বুজাইছে৷ যিজন ব্যক্তিয়ে নিষ্কামভাৱে ভক্তিমাৰ্গ অনুসৰণ কৰে সেইজন ব্যক্তিয়েই মোক্ষ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়৷ ভক্তিমাৰ্গ জ্ঞান আৰু কৰ্ম মাৰ্গৰ বিৰোধী নহয়৷ কৰ্ম আৰু ভক্তি মাৰ্গৰ পৰিণতিয়েই হৈছে জ্ঞানমাৰ্গ৷ 

৫৷ জ্ঞানযোগ [Jnanayoga] ঃ বুদ্ধিৰ জৰিয়তে বস্তুৰ অস্তিত্ব সম্পৰ্কে আৰু অৱভাসৰ অন্তৰালত থকা পৰমসত্তাৰ জ্ঞান জ্ঞানমাৰ্গৰ জৰিয়তে লাভ কৰা হয়৷ জ্ঞানমাৰ্গৰ জৰিয়তে আত্মাৰ প্ৰকৃতি, ইন্দ্ৰিয় সংযম, শান্তি, জীৱাত্মা, পৰমাত্মা, জগত আদি সম্পৰ্কে সাধকে জ্ঞান লাভ কৰি মোক্ষ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়৷ হিন্দু ধৰ্মৰ ধৰ্মীয় পুথি গীতা অনুসৰি ঈশ্বৰেই হৈছে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ জ্ঞান আৰু ঈশ্বৰৰ স্বৰূপ উপলব্ধিয়েই হৈছে জ্ঞানমাৰ্গৰ মুখ্য কথা৷ জ্ঞানমাৰ্গ অনুশীলনৰ বাবে ব্যক্তিৰ মন শ্ৰদ্ধা আৰু ভক্তিৰে পৰিপূৰ্ণ হৈ থকাটো বাঞ্ছনীয়৷ জ্ঞানমাৰ্গ ও কৰ্মমাৰ্গৰ দৰেই নিষ্কাম হ’লেহে মোক্ষ লাভৰ সহায়ক হ’ব৷ নিষ্কাম জ্ঞানমাৰ্গ হৈছে এনে এটা জ্ঞানমাৰ্গ য’ত ব্যক্তিয়ে সকলো কৰ্ম ঈশ্বৰত অৰ্পণ কৰি আত্মজ্ঞান লাভ কৰে আৰু ফলাকাংক্ষাৰ লগতে ভোগ প্ৰবৃত্তি ত্যাগ কৰে৷ 

৬৷ কৰ্মযোগ [Karmayoga] : কৰ্মমাৰ্গ যোগী অৰ্থাৎ কৰ্মযোগীসকলে অৱলম্বন কৰে৷ কৰ্মমাৰ্গ হৈছে এনে এটা মাৰ্গ য’ত কৰ্ম সম্পাদনৰ মাধ্যমেদি মোক্ষ লাভ কৰা হয়৷ মানুহে কৰ্ম নকৰাকৈ থাকিব নোৱাৰে৷ প্ৰাকৃতিক গুণৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ মানুহে কাম কৰে৷ কিন্তু মুক্তি লাভৰ কাৰণে তেনে কৰ্ম সম্পাদন কৰা উচিত য’ত ফলাকাংক্ষা নাথাকে৷ অৰ্থাৎ কামনা-বাসনাহীনভাৱে নিষ্কাম কৰ্ম সম্পাদনেহে মুক্তি লাভ কৰিবলৈ সক্ষম কৰে৷ বুদ্ধিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈ লোককল্যাণৰ অৰ্থে সম্পাদিত কৰ্মহে প্ৰকৃত কৰ্ম আৰু তেনে কৰ্মই হৈছে মুক্তি লাভৰ উল্লেখযোগ মাৰ্গ৷ কামনা-বাসনাৰ অধীন হৈ সম্পাদন কৰা কৰ্ম হৈছে সকাম কৰ্ম আৰু তেনে কৰ্মই মুক্তিৰ পৰিৱৰ্তে বন্ধনৰ সূত্ৰপাতহে কৰে৷ 

৭৷ মন্ত্ৰযোগ [Mantrayoga] : স্ৰষ্টাৰ জপ কৰোতে কৰোতে যি মনৰ লয় হয় তাকে মন্ত্ৰযোগ বোলা হয়৷ মন্ত্ৰৰ দ্বাৰা মনৰ চঞ্চলাতক নিৰোধ কৰাই মন্ত্ৰযোগ৷ 

৮৷ অষ্টাংগযোগ [Astangayoga] : যোগৰ অষ্ট অংগকে অষ্টাংগ যোগ বোলা হয়৷ পতঞ্জলিয়ে যোগক আঠটা স্তৰত ভাগ কৰিছে ইয়াকে যোগৰ অষ্ট অংগ বুলি কোৱা হৈছে৷ যোগৰ এই আঠটা অংগ হ’ল--- যম, নিয়ম, আসন, প্ৰাণায়াম, প্ৰত্যাহাৰ, ধাৰণা, ধ্যান আৰু সমাধি৷