Hemanta's Classroom

১। ভাববাদ বুলিলে কি বুজা?   Ans: জ্ঞানৰ বিষয়বস্তু সম্পর্কীয় যি মতবাদ অনুুসৰি জ্ঞেয়বস্তু অৰ্থাৎ বাহ্যবস্তুৰ মননিৰপেক্ষ স্বতন্ত্ৰ সত্তা নাই, বাহ্যবস্তুৰ অস্তিত্ব মনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, তাক ভাববাদ বোলে৷ ভাববাদ মতে মন বা আত্মাই জগতৰ পৰম তত্ত্ব৷  ২।  ভাববাদৰ বৈশিষ্ট্য বা লক্ষণসমূহ উল্লেখ কৰা৷  Ans: ভাববাদৰ বৈশিষ্ট্য–  (i) ভাববাদ অনুসৰি বাহ্য জগতৰ স্বতন্ত্ৰ অস্তিত্ব নাই, বাহ্য জগতৰ অস্তিত্ব জ্ঞাতাৰ মনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল৷   (ii) ভাববাদে বস্তুতকৈ মনক বেছি গুৰুত্ব দিয়ে৷ জগতখন বস্তুৰ দ্বাৰা নহয় মনৰ দ্বাৰাহে নিয়ন্ত্ৰিত হয়৷   (iii) ভাববাদ মতে জ্ঞাতা আৰু জ্ঞেয়ৰ মাজৰ সম্বন্ধ আন্তৰ সম্বন্ধ৷  (iv) ভাববাদী সকলৰ মতে এখন উদ্দেশ্যধর্মী জগত আছে যাৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ আধ্যাত্মিক৷  (v) ভাববাদ মতে ঈশ্বৰ জগতৰ পৰা বাহ্যিক বা পৃথক নহয়৷ ঈশ্বৰ জগতৰে আভ্যন্তৰীণ মূলসূত্ৰ৷   ৩। বাস্তৱবাদ আৰু ভাববাদৰ মাজত পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰা৷  Ans: বাস্তৱবাদ আৰু ভাববাদৰ মাজত পাৰ্থক্য–  (i) বাস্তৱবাদ অনুসৰি বাহ্য জগতৰ মননিৰপেক্ষ স্বতন্ত্ৰ অস্তিত্ব আছে৷ কিন...

১। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ পাৰ্থক্য বা বৈসাদৃশ্য উল্লেখ কৰা৷   Ans: ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ পাৰ্থক্য–  (i) ধৰ্ম ঈশ্বৰকেন্দ্ৰিক, কিন্তু নৈতিকতা মানৱকেন্দ্ৰিক৷  (ii) নৈতিকতাৰ লগত সত্তাৰ অলৌকিকতাৰ সম্পৰ্ক নাই৷ কিন্তু ধৰ্মৰ লগত সত্তাৰ অলৌকিকতাৰ সম্পৰ্ক আছে৷   (iii) নৈতিকতাত কেৱল কল্যাণ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা হয়৷ কিন্তু ধৰ্মত কল্যাণৰ বাহিৰেও সত্য আৰু সুন্দৰৰো আলোচনা কৰা হয়।   (iv) নীতি হ’ল সসীমৰ দিশলৈ অগ্ৰগতি, কিন্তু ধৰ্ম হ’ল সসীমৰ মাজৰ পৰা অগ্ৰগতি৷   (v) নৈতিকতা প্ৰধানতঃ আৱেগমুক্ত৷ আনহাতে, ধৰ্ম হ’ল আৱেগযুক্ত অভিজ্ঞতা৷   (iv) ইচ্ছাৰ স্বাধীনতাৰ চেতনা অবিহনে নীতি সম্ভৱ নহয়৷ আনহাতে, ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰ হ’ল অনিবাৰ্যতাৰ ক্ষেত্ৰ৷   ২। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সাদৃশ্য উল্লেখ কৰা৷   Ans: ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সাদৃশ্য–  (iv) ধৰ্ম আৰু নৈতিকতা উভয়ে মানুহৰ আচৰণক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ সং আচৰণ আৰু সং কৰ্মই ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ উদ্দেশ্য৷  (iv) ধৰ্ম আৰু নৈতিকতা উভয়ে আত্মাৰ অমৰত্বত বিশ্বাস কৰে৷   ৩। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সম্বন্ধ ব্যাখ্যা কৰা৷...

১। ধৰ্ম কাক বোলে?   Ans: ধৰ্ম হ’ল মানুহৰ এনে এক অলৌকিক বা অতিপ্ৰাকৃত সত্তাত বিশ্বাস বা জ্ঞান, যি বিশ্বাস বা জ্ঞান মানুহৰ জীৱনৰ অনুভূতি আৰু ক্ৰিয়াক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ মানুহৰ ধৰ্ম বোধৰ লগত প্ৰচ্চন্নভাৱে নিহিত থাকে জ্ঞান, কৰ্ম আৰু অনুভূতিৰ উপাদান৷  ২। ‘ Religion’ শব্দটোৰ বুৎপত্তিগত অৰ্থ কি?   Ans: ‘Religion’ শব্দটো ‘Religare’ শব্দৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে৷ ‘Religare’ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে ‘বন্ধন’ অৰ্থাৎ যিয়ে দৃঢ়ভাৱে বান্ধি ৰাখে৷ গতিকে ‘Religion’ শব্দৰ বুৎপত্তিগত অৰ্থ হৈছে ব্যক্তি বা জাতিৰ জীৱনৰ যি যথাৰ্থ বন্ধন বা সংহতি আনে সিয়ে ধৰ্ম৷   ৩। ভাৰতীয় ‘ধৰ্ম’ শব্দৰ উৎপত্তি কৰ পৰা হৈছে?   Ans: পশ্চিমৰ ‘Religion’ শব্দটোৰ প্ৰতিশব্দ হ’ল ধৰ্ম৷ ‘ধৰ্ম’ শব্দটো সংস্কৃত ‘ধৃ’ ধাতুৰ পৰা আহিছে৷ ‘ধৃ’ ৰ অৰ্থ হ’ল ধাৰণা কৰা৷ অৰ্থাৎ যি ধাৰণা কৰি ৰাখে সিয়েই ধৰ্ম৷ গতিকে সামাজিক আৰু বৃহত্তৰ ঐক্যৰ মাজত যি ব্যৱস্থাই মানুহৰ জীৱনক ধৰি ৰাখে বা ধাৰণ কৰি ৰাখে সিয়েই ধৰ্ম৷   ৪। ধৰ্মৰ বৈশিষ্ট্য বা লক্ষণ সমূহ উল্লেখ কৰা৷ অথবা ধৰ্মৰ স্বৰূপ বা প্ৰকৃতি ব্যাখ্যা কৰা৷...

১। নৈতিক বিচাৰ কাক বোলে?   Ans: নৈতিক বিচাৰ বুলিলে বুজায় মানুহৰ স্বেচ্চাকৃত কাৰ্যৰ অৰ্থাৎ আচৰণৰ ভাল বেয়া বিচাৰ৷ গতিকে যি অবধাৰণাৰ দ্বাৰা মানুহৰ স্বেচ্চাকৃত কৰ্ম বা আচৰণৰ ভাল-বেয়া, ন্যায়-অন্যায়, উচিত-অনুচিত আদি বিচাৰ কৰা হয় তাক নৈতিক বিচাৰ বোলে৷       অথবা  যি অবধাৰণাৰ দ্বাৰা মানুহৰ কৰ্মৰ বা আচৰণৰ ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত,ন্যায়-অন্যায় আদি নিৰ্ণয় কৰা হয় তাক নৈতিক অৱধাৰণ বা নৈতিক বিচাৰ বোলে৷   ২। নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু কি কি?   Ans: ঐচ্চিক ক্ৰিয়া নীতিবিদ্যাৰ মূল আলোচ্য বিষয়৷ ঐচ্চিক ক্ৰিয়াক বিশ্লেষণ কৰিলে ইয়াৰ তিনিটা স্তৰ– [ক] মানসিক [খ] শাৰীৰিক বা দৈহিক আৰু [গ] পৰিসমাপ্তিৰ স্তৰ কেইটা পোৱা যায়৷ দৈহিক বা শাৰীৰিক স্তৰ নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ দৈহিক ক্ৰিয়া যান্ত্ৰিক৷ ই কেৱল মানসিক সিদ্ধান্তৰ বাহি্যক প্ৰতিফলন৷ পৰিসমাপ্তিৰ স্তৰ নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ পৰিণাম বা ফল সকলো সময়তে সৎ বা ভাল নহয়৷ উদ্দেশ্য সৎ হ’লেও উদ্দেশ্য সাধনৰ উপায় যদি অসৎ হয় তেনেহলে সেই কামৰ কোনো মূল্য নাথাকে৷ প্ৰকৃততে নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়ব...

লাইৱনিজে দ্ৰব্যৰ সংজ্ঞাত কৈছে, ‘‘A substance is a being that is capable of action.’’ অৰ্থাৎ ‘‘ দ্ৰব্য হৈছে এনে সত্তা যি স্বাধীনভাৱে ক্ৰিয়া কৰিবলৈ সমৰ্থ’’৷ দ্ৰব্য ক্ৰিয়াশীলতাৰ উৎস– কেৱল আত্ম-ক্ৰিয়াতেই শক্তিৰ পৰিচয় পোৱা যায়৷ গতিকে দ্ৰব্য আত্ম-ক্ৰিয়াশীল শক্তি [self-acting force]৷ লাইৱনিজৰ মতে, ক্ৰিয়াশীলতাৰ উৎসৰূপে দ্ৰব্য কেতিয়াও জড়পদাৰ্থ হ’ব নোৱাৰে৷ যি আত্ম-সক্ৰিয়া সি চেতন৷ গতিকে দ্ৰব্য হৈছে চেতনপদাৰ্থ৷ দ্ৰব্য যৌগিক নহয়; দ্ৰব্য হৈছে সৰল, অবিভাজ্য আৰু অংশহীন৷ কোনো জড়পদাৰ্থই, যেনেকৈ পৰমাণু [atoms], অতি ক্ষদ্ৰ হ’লেও অবিভাজ্য হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ জড়বস্তু মাত্ৰেই বিস্তাৰযুক্ত; গতিকে পৰমাণু যিমানেই ক্ষদ্ৰ নহওক পৰমাণুৰো বিস্তাৰ আছে৷ আকৌ, গণিতৰ বিন্দু একক ৰূপে অবিভাজ্য– কিন্তু তাৰ পৰিমাণ নাই বাবে সি অবাস্তৱ৷ সেইকাৰণে একমাত্ৰ চেতন পদাৰ্থই অবিভাজ্য– বাস্তৱ আৰু কল্পনাতো চেতন পদাৰ্থৰ বিভাজন সম্ভৱ নহয়৷ লাইৱনিজৰ দৰ্শনত এনেকুৱা চেতন পদাৰ্থ, যি সক্ৰিয় কৰ্তাৰূপে অস্তিত্বশীল, সিয়ে প্ৰকৃতপক্ষে দ্ৰব্য৷ এনেকুৱা চেতন দ্ৰব্যক লাইৱনিজে ‘ মনাড ’ [Monad] বা চিৎপৰমাণু বুলি অভিহিত কৰিছে [‘Monad’ এটা গ্ৰ...

১। নৈতিক কৰ্ম কাক বোলে?   Ans: যি প্ৰক্ৰিয়াত নৈতিক গুণ আছে অৰ্থাৎ যি ক্ৰিয়া ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদিৰ লগত জড়িত তাক নৈতিক কৰ্ম বুলি কোৱা হয়৷    ২।  অনৈতিক কৰ্ম কাক বোলে?   Ans: যি কৰ্মত নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব নোৱাৰি, অৰ্থাৎ যি ক্ৰিয়াৰ ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদিৰ বিচাৰ কৰিব নোৱাৰি, তাক অনৈতিক কৰ্ম বা ক্ৰিয়া বোলে৷   ৩।  নৈতিক আৰু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰা৷   Ans: নৈতিক আৰু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ পাৰ্থক্য–  (i) নৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদি নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব পাৰি৷ কিন্তু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদি নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব নোৱাৰি৷   (iii) নৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ ইচ্ছাৰ স্বাধীনতা থাকে৷ কিন্তু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ কোনো স্বাধীনতা নাথাকে৷   (iii) নৈতিক কৰ্মৰ বাবে কৰ্তাক দায়ী কৰিব পাৰি৷ কিন্তু অনৈতিক কৰ্মৰ বাবে কৰ্তা দায়ী নহয়৷   ৪।  অনৈচ্ছক ক্ৰিয়াৰ কাক বোলে?   Ans: যি ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ ইচ্ছাৰ স্বাধীনতা নাথাকে, যি ক্ৰি...