Hemanta's Classroom

১। আত্মনিষ্ঠ ভাববাদ বুলিলে কি বুজা?  Ans: যি ভাববাদ অনুসৰি বাহ্যবস্তুৰ অস্তিত্ব ব্যক্তিমন বা ব্যক্তিআত্মাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, তাক আত্মনিষ্ঠ বা আত্মগত ভাৱবাদ বুলি কোৱা হয়৷ এই ভাৱবাদ অনুসৰি বাহ্য জগতৰ মন নিৰপেক্ষ কোনো স্বতন্ত্ৰ সত্তা নাই৷ মন বা আত্মাই জগতৰ মূলবস্তু কিন্তু সেই মন বা আত্মা ব্যক্তিগত মন বা আত্মাহে৷ জৰ্জ বাৰ্কলি এই মতবাদৰ প্ৰৱৰ্তক৷  ২। আত্মনিষ্ঠ বা আত্মগত ভাৱবাদৰ বৈশিষ্ট্য সমূহ লিখা?   Ans: আত্মনিষ্ঠ বা আত্মগত ভাববাদৰ বৈশিষ্ট্য–  (i) জগতখন সম্পূৰ্ণৰূপেও মনৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়, এই মন বা আত্মা ব্যক্তিগত মন বা আত্মা হে৷   (ii) জ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰত এই মতবাদে ইন্দ্ৰিয় প্ৰত্যক্ষক বিশ্বাস কৰে৷ যিকোনো বস্তুৰ অস্তিত্ব প্ৰত্যক্ষৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে৷   (iii) আত্মনিষ্ঠ ভাৱবাদে জড় বস্তুৰ অস্তিত্বক সম্পূৰ্ণৰূপে অস্বীকাৰ কৰে৷  (iv) এই মতবাদত মূখ্য গুণ আৰু গৌণ গুণৰ বিভাজনক অস্বীকাৰ কৰা হয়৷ এই মতবাদ অনুসৰি মূখ্য গুণবোৰ গৌণ গুণৰ দৰে মনোগত৷  ৩। আত্মনিষ্ঠ বা আত্মগত ভাববাদৰ সমালোচনা বা দোষ লিখা৷   Ans: আত্মনিষ্ঠ বা আত্মগত ভাববাদ...

১। ভাববাদ বুলিলে কি বুজা?   Ans: জ্ঞানৰ বিষয়বস্তু সম্পর্কীয় যি মতবাদ অনুুসৰি জ্ঞেয়বস্তু অৰ্থাৎ বাহ্যবস্তুৰ মননিৰপেক্ষ স্বতন্ত্ৰ সত্তা নাই, বাহ্যবস্তুৰ অস্তিত্ব মনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, তাক ভাববাদ বোলে৷ ভাববাদ মতে মন বা আত্মাই জগতৰ পৰম তত্ত্ব৷  ২।  ভাববাদৰ বৈশিষ্ট্য বা লক্ষণসমূহ উল্লেখ কৰা৷  Ans: ভাববাদৰ বৈশিষ্ট্য–  (i) ভাববাদ অনুসৰি বাহ্য জগতৰ স্বতন্ত্ৰ অস্তিত্ব নাই, বাহ্য জগতৰ অস্তিত্ব জ্ঞাতাৰ মনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল৷   (ii) ভাববাদে বস্তুতকৈ মনক বেছি গুৰুত্ব দিয়ে৷ জগতখন বস্তুৰ দ্বাৰা নহয় মনৰ দ্বাৰাহে নিয়ন্ত্ৰিত হয়৷   (iii) ভাববাদ মতে জ্ঞাতা আৰু জ্ঞেয়ৰ মাজৰ সম্বন্ধ আন্তৰ সম্বন্ধ৷  (iv) ভাববাদী সকলৰ মতে এখন উদ্দেশ্যধর্মী জগত আছে যাৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ আধ্যাত্মিক৷  (v) ভাববাদ মতে ঈশ্বৰ জগতৰ পৰা বাহ্যিক বা পৃথক নহয়৷ ঈশ্বৰ জগতৰে আভ্যন্তৰীণ মূলসূত্ৰ৷   ৩। বাস্তৱবাদ আৰু ভাববাদৰ মাজত পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰা৷  Ans: বাস্তৱবাদ আৰু ভাববাদৰ মাজত পাৰ্থক্য–  (i) বাস্তৱবাদ অনুসৰি বাহ্য জগতৰ মননিৰপেক্ষ স্বতন্ত্ৰ অস্তিত্ব আছে৷ কিন...

১। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ পাৰ্থক্য বা বৈসাদৃশ্য উল্লেখ কৰা৷   Ans: ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ পাৰ্থক্য–  (i) ধৰ্ম ঈশ্বৰকেন্দ্ৰিক, কিন্তু নৈতিকতা মানৱকেন্দ্ৰিক৷  (ii) নৈতিকতাৰ লগত সত্তাৰ অলৌকিকতাৰ সম্পৰ্ক নাই৷ কিন্তু ধৰ্মৰ লগত সত্তাৰ অলৌকিকতাৰ সম্পৰ্ক আছে৷   (iii) নৈতিকতাত কেৱল কল্যাণ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা হয়৷ কিন্তু ধৰ্মত কল্যাণৰ বাহিৰেও সত্য আৰু সুন্দৰৰো আলোচনা কৰা হয়।   (iv) নীতি হ’ল সসীমৰ দিশলৈ অগ্ৰগতি, কিন্তু ধৰ্ম হ’ল সসীমৰ মাজৰ পৰা অগ্ৰগতি৷   (v) নৈতিকতা প্ৰধানতঃ আৱেগমুক্ত৷ আনহাতে, ধৰ্ম হ’ল আৱেগযুক্ত অভিজ্ঞতা৷   (iv) ইচ্ছাৰ স্বাধীনতাৰ চেতনা অবিহনে নীতি সম্ভৱ নহয়৷ আনহাতে, ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰ হ’ল অনিবাৰ্যতাৰ ক্ষেত্ৰ৷   ২। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সাদৃশ্য উল্লেখ কৰা৷   Ans: ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সাদৃশ্য–  (iv) ধৰ্ম আৰু নৈতিকতা উভয়ে মানুহৰ আচৰণক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ সং আচৰণ আৰু সং কৰ্মই ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ উদ্দেশ্য৷  (iv) ধৰ্ম আৰু নৈতিকতা উভয়ে আত্মাৰ অমৰত্বত বিশ্বাস কৰে৷   ৩। ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সম্বন্ধ ব্যাখ্যা কৰা৷...

১। ধৰ্ম কাক বোলে?   Ans: ধৰ্ম হ’ল মানুহৰ এনে এক অলৌকিক বা অতিপ্ৰাকৃত সত্তাত বিশ্বাস বা জ্ঞান, যি বিশ্বাস বা জ্ঞান মানুহৰ জীৱনৰ অনুভূতি আৰু ক্ৰিয়াক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ মানুহৰ ধৰ্ম বোধৰ লগত প্ৰচ্চন্নভাৱে নিহিত থাকে জ্ঞান, কৰ্ম আৰু অনুভূতিৰ উপাদান৷  ২। ‘ Religion’ শব্দটোৰ বুৎপত্তিগত অৰ্থ কি?   Ans: ‘Religion’ শব্দটো ‘Religare’ শব্দৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে৷ ‘Religare’ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে ‘বন্ধন’ অৰ্থাৎ যিয়ে দৃঢ়ভাৱে বান্ধি ৰাখে৷ গতিকে ‘Religion’ শব্দৰ বুৎপত্তিগত অৰ্থ হৈছে ব্যক্তি বা জাতিৰ জীৱনৰ যি যথাৰ্থ বন্ধন বা সংহতি আনে সিয়ে ধৰ্ম৷   ৩। ভাৰতীয় ‘ধৰ্ম’ শব্দৰ উৎপত্তি কৰ পৰা হৈছে?   Ans: পশ্চিমৰ ‘Religion’ শব্দটোৰ প্ৰতিশব্দ হ’ল ধৰ্ম৷ ‘ধৰ্ম’ শব্দটো সংস্কৃত ‘ধৃ’ ধাতুৰ পৰা আহিছে৷ ‘ধৃ’ ৰ অৰ্থ হ’ল ধাৰণা কৰা৷ অৰ্থাৎ যি ধাৰণা কৰি ৰাখে সিয়েই ধৰ্ম৷ গতিকে সামাজিক আৰু বৃহত্তৰ ঐক্যৰ মাজত যি ব্যৱস্থাই মানুহৰ জীৱনক ধৰি ৰাখে বা ধাৰণ কৰি ৰাখে সিয়েই ধৰ্ম৷   ৪। ধৰ্মৰ বৈশিষ্ট্য বা লক্ষণ সমূহ উল্লেখ কৰা৷ অথবা ধৰ্মৰ স্বৰূপ বা প্ৰকৃতি ব্যাখ্যা কৰা৷...

১। নৈতিক বিচাৰ কাক বোলে?   Ans: নৈতিক বিচাৰ বুলিলে বুজায় মানুহৰ স্বেচ্চাকৃত কাৰ্যৰ অৰ্থাৎ আচৰণৰ ভাল বেয়া বিচাৰ৷ গতিকে যি অবধাৰণাৰ দ্বাৰা মানুহৰ স্বেচ্চাকৃত কৰ্ম বা আচৰণৰ ভাল-বেয়া, ন্যায়-অন্যায়, উচিত-অনুচিত আদি বিচাৰ কৰা হয় তাক নৈতিক বিচাৰ বোলে৷       অথবা  যি অবধাৰণাৰ দ্বাৰা মানুহৰ কৰ্মৰ বা আচৰণৰ ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত,ন্যায়-অন্যায় আদি নিৰ্ণয় কৰা হয় তাক নৈতিক অৱধাৰণ বা নৈতিক বিচাৰ বোলে৷   ২। নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু কি কি?   Ans: ঐচ্চিক ক্ৰিয়া নীতিবিদ্যাৰ মূল আলোচ্য বিষয়৷ ঐচ্চিক ক্ৰিয়াক বিশ্লেষণ কৰিলে ইয়াৰ তিনিটা স্তৰ– [ক] মানসিক [খ] শাৰীৰিক বা দৈহিক আৰু [গ] পৰিসমাপ্তিৰ স্তৰ কেইটা পোৱা যায়৷ দৈহিক বা শাৰীৰিক স্তৰ নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ দৈহিক ক্ৰিয়া যান্ত্ৰিক৷ ই কেৱল মানসিক সিদ্ধান্তৰ বাহি্যক প্ৰতিফলন৷ পৰিসমাপ্তিৰ স্তৰ নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়বস্তু হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ পৰিণাম বা ফল সকলো সময়তে সৎ বা ভাল নহয়৷ উদ্দেশ্য সৎ হ’লেও উদ্দেশ্য সাধনৰ উপায় যদি অসৎ হয় তেনেহলে সেই কামৰ কোনো মূল্য নাথাকে৷ প্ৰকৃততে নৈতিক বিচাৰৰ বিষয়ব...

লাইৱনিজে দ্ৰব্যৰ সংজ্ঞাত কৈছে, ‘‘A substance is a being that is capable of action.’’ অৰ্থাৎ ‘‘ দ্ৰব্য হৈছে এনে সত্তা যি স্বাধীনভাৱে ক্ৰিয়া কৰিবলৈ সমৰ্থ’’৷ দ্ৰব্য ক্ৰিয়াশীলতাৰ উৎস– কেৱল আত্ম-ক্ৰিয়াতেই শক্তিৰ পৰিচয় পোৱা যায়৷ গতিকে দ্ৰব্য আত্ম-ক্ৰিয়াশীল শক্তি [self-acting force]৷ লাইৱনিজৰ মতে, ক্ৰিয়াশীলতাৰ উৎসৰূপে দ্ৰব্য কেতিয়াও জড়পদাৰ্থ হ’ব নোৱাৰে৷ যি আত্ম-সক্ৰিয়া সি চেতন৷ গতিকে দ্ৰব্য হৈছে চেতনপদাৰ্থ৷ দ্ৰব্য যৌগিক নহয়; দ্ৰব্য হৈছে সৰল, অবিভাজ্য আৰু অংশহীন৷ কোনো জড়পদাৰ্থই, যেনেকৈ পৰমাণু [atoms], অতি ক্ষদ্ৰ হ’লেও অবিভাজ্য হ’ব নোৱাৰে৷ কাৰণ জড়বস্তু মাত্ৰেই বিস্তাৰযুক্ত; গতিকে পৰমাণু যিমানেই ক্ষদ্ৰ নহওক পৰমাণুৰো বিস্তাৰ আছে৷ আকৌ, গণিতৰ বিন্দু একক ৰূপে অবিভাজ্য– কিন্তু তাৰ পৰিমাণ নাই বাবে সি অবাস্তৱ৷ সেইকাৰণে একমাত্ৰ চেতন পদাৰ্থই অবিভাজ্য– বাস্তৱ আৰু কল্পনাতো চেতন পদাৰ্থৰ বিভাজন সম্ভৱ নহয়৷ লাইৱনিজৰ দৰ্শনত এনেকুৱা চেতন পদাৰ্থ, যি সক্ৰিয় কৰ্তাৰূপে অস্তিত্বশীল, সিয়ে প্ৰকৃতপক্ষে দ্ৰব্য৷ এনেকুৱা চেতন দ্ৰব্যক লাইৱনিজে ‘ মনাড ’ [Monad] বা চিৎপৰমাণু বুলি অভিহিত কৰিছে [‘Monad’ এটা গ্ৰ...

১। নৈতিক কৰ্ম কাক বোলে?   Ans: যি প্ৰক্ৰিয়াত নৈতিক গুণ আছে অৰ্থাৎ যি ক্ৰিয়া ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদিৰ লগত জড়িত তাক নৈতিক কৰ্ম বুলি কোৱা হয়৷    ২।  অনৈতিক কৰ্ম কাক বোলে?   Ans: যি কৰ্মত নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব নোৱাৰি, অৰ্থাৎ যি ক্ৰিয়াৰ ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদিৰ বিচাৰ কৰিব নোৱাৰি, তাক অনৈতিক কৰ্ম বা ক্ৰিয়া বোলে৷   ৩।  নৈতিক আৰু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰা৷   Ans: নৈতিক আৰু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ পাৰ্থক্য–  (i) নৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদি নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব পাৰি৷ কিন্তু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাল-বেয়া, উচিত-অনুচিত আদি নৈতিক গুণ আৰোপ কৰিব নোৱাৰি৷   (iii) নৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ ইচ্ছাৰ স্বাধীনতা থাকে৷ কিন্তু অনৈতিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ কোনো স্বাধীনতা নাথাকে৷   (iii) নৈতিক কৰ্মৰ বাবে কৰ্তাক দায়ী কৰিব পাৰি৷ কিন্তু অনৈতিক কৰ্মৰ বাবে কৰ্তা দায়ী নহয়৷   ৪।  অনৈচ্ছক ক্ৰিয়াৰ কাক বোলে?   Ans: যি ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ ইচ্ছাৰ স্বাধীনতা নাথাকে, যি ক্ৰি...

১।  নীতিবিজ্ঞানক কিয় আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান বুলি কোৱা হয়?  Ans: নীতিবিজ্ঞান আৰ্দশনিষ্ঠ বিজ্ঞান৷ ইয়াৰ আদৰ্শ হৈছে পৰম কল্যাণ বা পৰমশ্ৰেয়৷ নীতিবিদ্যাই পৰমশ্ৰেয়ক আদৰ্শ বা মাপকাঠী হিচাপে লৈ মানুহৰ আচৰণ আৰু ঐচ্ছিক ক্ৰিয়াৰ নৈতিক মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰে৷ নীতিবিদ্যাই মানুহৰ আচৰণৰ আলোচনা কৰোতে বস্তুনিষ্ঠ বিজ্ঞানৰ দৰে সেইবোৰৰ স্বৰূপ, উৎপত্তি, বিকাশ আদিৰ আলোচনা নকৰে৷ কিন্তু পৰমশ্ৰেয়ক লাভ কৰিবলৈ সেই আচৰণ কেনে হোৱা উচিত সেইটো হে নীতিবিদ্যাৰ মূল বিষয়বস্তু৷ নীতিবিদ্যাই আচৰণৰ উচিত-অনুচিতৰ মাপকাঠি নিৰ্ণয়ৰ ওপৰতহে গুৰুত্ব দিয়ে৷ ই নৈতিক নীতি-নিয়মৰ মাজেদি জীৱন-যাপন কৰি ইয়াৰ লক্ষ্য বা আদৰ্শত উপনীত হ’বলৈ মানুহৰ মনত অনুপ্ৰেৰণা যোগায়৷ গতিকে নীতিবিদ্যা হৈছে আচৰণৰ আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান৷   ২।  নীতিবিদ্যাক আচৰণ সম্পৰ্কীয় কলা বুলিব পাৰিনে?  Ans: কলাবিদ্যা হৈছে এনে এক বিদ্যা য’ত কোনো জ্ঞানক ব্যৱহাৰিক ক্ষেত্ৰত প্ৰয়োগ কৰাৰ ৰীতি-নীতিৰ শিক্ষা দিয়া হয়৷ নীতিবিজ্ঞানক যদি তাত্ত্বিক অৰ্থত গ্ৰহণ কৰা হয়, তেনেহলে ই এক প্ৰকাৰৰ বিজ্ঞান৷ কিন্তু যদি ব্যৱহাৰিক অৰ্থত লোৱা হয় তেনেহলে ইয়াক কলাব...

১৷ নীতিবিজ্ঞানৰ স্বৰূপ বা প্ৰকৃতি আলোচনা কৰা৷ Ans: নীতিবিজ্ঞানৰ স্বৰূপ বা প্ৰকৃতি তলত দিয়া ধৰণে আলোচনা কৰিব পাৰি–   (i) নীতিবিজ্ঞানত মানুহৰ আচৰণৰ ভাল-বেয়া, ন্যায়-অন্যায়, উচিত-অনুচিত ইত্যাদি বিচাৰ কৰা হয়৷ গতিকে নীতিবিজ্ঞান মানুহৰ আচৰণ সম্পৰ্কীয় এক আদৰ্শনিষ্ঠ শাস্ত্ৰ৷   (iii) নীতিবিজ্ঞানে মানুহৰ ঐচ্ছিক ক্ৰিয়াক আলোচনা কৰে৷ যি কৰ্ম বা ক্ৰিয়া মানুহে নিজ ইচ্চাৰে সম্পাদন কৰে, নীতিবিজ্ঞানে কেৱল তাৰহে আলোচনা কৰে৷   (iii) নীতিবিজ্ঞান এক আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান৷ নীতিবিজ্ঞানত মানুহৰ আচৰণ ভাল নে বেয়া, উচিত নে অনুচিত ইত্যাদিৰ মূল্যাংকন কৰা হয় অৰ্থাৎ আদৰ্শনিষ্ঠ আলোচনা কৰা হয়৷   (iv) নীতিবিজ্ঞান বিজ্ঞান আৰু কলা উভয়ে৷ বিজ্ঞান হিচাপে নীতি বিজ্ঞানৰ এক নিৰ্দিষ্ট আলোচ্য বিষয়বস্তু আছে আৰু সেইটো হৈছে মানুহৰ আচৰণ৷ কলা হিচাপে নীতি বিজ্ঞানে নৈতিক আচৰণৰ নিয়মাৱলীক মানুহৰ ব্যৱহাৰিক জীৱনত প্ৰয়োগ কৰাৰ ৰীতি-নীতিৰ শিক্ষা দিয়ে৷   (v) নীতিবিজ্ঞান তাত্ত্বিক আৰু ব্যৱহাৰিক উভয়েই৷ নীতিবিজ্ঞানৰ তত্ত্বগত জ্ঞান মানুহৰ ব্যৱহাৰিক জীৱনত প্ৰয়োগ কৰা হয়৷ ব্যৱহাৰিক ন...

১।. নীতিবিদ্যা বা নীতিবিজ্ঞান কাক বোলে? Ans উত্তৰ:  নীতিবিজ্ঞান হ’ল সমাজত বসবাস কৰা মানুহৰ আচৰণ সম্পৰ্কীয় এক আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান৷ নীতিবিজ্ঞানত মানুহৰ আচৰণৰ ভাল-বেয়া, উচিত, অনুচিত, ন্যায়-অন্যায়, ইত্যাদিৰ নৈতিক মূল্যাংকন কৰা হয়৷   ২. নীতিবিজ্ঞানৰ বা Ethics শব্দটোৰ বু্যৎপত্তিগত অৰ্থ লিখা৷  Ans: নীতিবিজ্ঞানৰ ইংৰাজী প্ৰতিশব্দ হৈছে ‘Ethics’৷ ‘Ethics’ শব্দটো গ্ৰীক ‘Ethica’ শব্দটোৰ পৰা আহিছে৷ ‘Ethica’ শব্দটো আকৌ ‘Ethose’ শব্দৰ পৰা লোৱা হৈছে৷ ‘Ethose’ শব্দটোৰ অৰ্থ হৈছে চৰিত্ৰ, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, ৰাতি-নীতি বা অভ্যাস৷ গতিকে ব্যুৎপত্তিগত দিশৰ পৰা নীতিবিজ্ঞান হ’ল এনে বিজ্ঞান য’ত মানুহৰ চৰিত্ৰ, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, বা ৰীতি-নীতি সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা হয়৷  ৩. নৈতিক দৰ্শন বা Moral Philosophy ৰ বু্যৎপত্তিগত অৰ্থ কি? Ans: নীতিবিজ্ঞানক নৈতিক দৰ্শন বুলিও কোৱা হয়৷ নৈতিক দৰ্শনৰ ইংৰাজী প্ৰতিশব্দ হ’ল ‘Moral Philosophy’৷ ‘Moral’ শব্দৰ লেটিন শব্দ ‘Mores’ ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে৷ ‘Mores’ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে ৰীতি-নীতি বা অভ্যাস৷ গতিকে ব্যুৎপত্তিগত দিশৰ পৰা নৈতিক দৰ্শন হল মানুহৰ ৰীতি-নীতি, প্...

ধৰ্ম হৈছে এনে এক অতি প্ৰাকৃত সত্তাত মানুহৰ বিশ্বাস যি বিশ্বাসে মানুহৰ সকলো প্ৰকাৰৰ অনুভূতি আৰু কাৰ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ এই অতি প্ৰকৃত সত্তা হৈছে সবৰ্জ্ঞ, সবৰ্শক্তিমান ঈশ্বৰ৷ ধৰ্ম চিন্তা, অনুভূতি আৰু ইচ্চাৰ সন্মলিত প্ৰকাশ৷ আনহাতে, নৈতিকতা হৈছে সমাজত বাস কৰা মনুহৰ আচৰণ সম্পৰ্কীয় আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান৷ পৰম কল্যাণ বা শ্ৰেয়ই হৈছে নৈতিকতাৰ আদৰ্শ৷ ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ সম্বন্ধ অতি নিবিড়৷ ধৰ্ম আৰু নীতি পৃথক কৰিব নোৱাৰাকৈ সম্পৰ্কিত৷ ইহঁতে পৰস্পৰক প্ৰভাৱিত কৰে৷ ইচ্চাৰ স্বাধীনতা, আত্মাৰ অমৰত্ব, ঈশ্বৰৰ অস্তিত্ব আদি বিষয়সমূহ ধৰ্ম আৰু নীতিশাস্ত্ৰ উভয়ৰে আলোচ্য বিষয়ৰ অন্তৰ্ভূক্ত আৰু স্বীকাৰ্য সত্য৷ নৈতিকতা আদৰ্শ অসীম আৰু মানুহে সসীম পাৰ্থিব জীৱনত এই আদৰ্শ অৰ্থাৎ পৰমশ্ৰেয়ক সম্পূৰ্ণৰূপে উপলব্ধি কৰিবলৈ সক্ষম নহয়৷ ধৰ্মৰ দৰে নীতিশাস্ত্ৰয়ো আত্মাৰ অমৰত্বত বিশ্বাস কৰে বাবে জন্মান্তৰবাদৰ ধাৰণাকো মানি চলে৷ সেয়েহে এই জীৱনত পৰমশ্ৰেয়ক সম্পূৰ্ণৰূপে উপলদ্ধি কৰিব নোৱাৰা মানুহে জন্ম-জন্মান্তৰৰ চেষ্টাৰ মাধ্যমেৰে এই আদৰ্শৰ কাষ চাপে৷ মানুহৰ ইহ জীৱন হৈছে ভৱিষ্যতৰ অসীম জীৱনৰ প্ৰস্তুত্তি মাত্ৰ৷ পাৰ্থিৱ জীৱনৰ সমাপ্তিৰ প...

যোগৰ প্ৰকাৰ (Different Kinds of Yoga) ভাৰতীয় যোগ দাৰ্শনিকসকলে যোগৰ প্ৰধান আঠটা প্ৰকাৰৰ কথা উল্লেখ কৰিছে৷ এই আঠ প্ৰকাৰৰ যোগৰ বিষয়ে তলত উল্লেখ কৰা হ’ল---  ১৷  হঠযোগ [Hathayoga] : হঠযোগৰ উদ্দেশ্য হ’ল শৰীৰক সুস্থ, সৱল আৰু দীৰ্ঘায়ু কৰা৷ হঠযোগ বিশেষকৈ শাৰীৰিক ক্ৰিয়াৰ সমাৱেশ৷ হঠযোগীৰ মতে, কোনো ধৰণৰ শক্তি আয়ত্ব কৰিবলৈ হ’লে শৰীৰক নিয়ন্ত্ৰিত কৰা প্ৰয়োজন৷ সাধাৰণ লোকে যোগ বুলিলে হঠযোগৰ ব্যায়াম বা আয়নবোৰকে বুজে৷   ২৷ লয়যোগ [Layayoga] : ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল ‘মনক আত্মাত লয় কৰি দিয়া বা লীন কৰি দিয়া’৷ শৰীৰৰ নৱচক্ৰত অৰ্থাৎ নাড়ী গ্ৰন্থিস্থানত চিত্ত লয় কৰি যি যোগ সম্পদ আৰু মোক্ষ লাভ হয় তাকে লয় যোগ বোলা হয়৷   ৩৷ ৰাজযোগ [Rajayoga] : মন আৰু শৰীৰ নি(ল, স্থিৰ সমাধি প্ৰাপ্ত হোৱাই ৰাজযোগ৷ ৰাজযোগৰ উদ্দেশ্য হৈছে জীৱাত্মাক পৰমাত্মাৰ লগত যুক্ত কৰা৷ আৰু এই পৰমাত্মাৰ লগত যুক্ত হোৱাই হ’ল জীৱৰ মুক্তি বা মোক্ষলাভ৷ সকলো যোগ সাধনৰ ভিতৰত শ্ৰেষ্ঠ হোৱা হেতু ইয়াক ৰাজযোগ বোলা হয়৷ ৰাজযোগত প্ৰত্যেক যোগৰে কিবা নহয় কিবা তত্ত্বৰ সমাৱেশ ঘটিছে৷   ৪৷ ভক্তিযোগ [Bhaktiyoga] : মোক্ষ লাভৰ আ...

বৌদ্ধ দৰ্শনত যোগক ‘বিপাশনা’ বা ‘বিপসনা’ [Vipassana] বুলি জনা যায়৷ সংস্কৃত ‘ বিপশ্যনা’ বা পালী ‘বিপস্‌সনা ’ ভাৰতৰ এটি অতি প্ৰাচীন ধ্যান পদ্ধতি৷ এই বিদ্যা প্ৰায় আঢ়ৈ হেজাৰ বছৰ আগতে গৌতম বুদ্ধ পুনৰ আবিষ্কাৰ কৰিছে৷ সংস্কৃত ‘ বিপশ্যনা ’ মানে কিবা বস্তুক ‘বিশেষভাৱে দেখা’৷ এই ক্ষেত্ৰত এক্ষেত্ৰে ‘বিশেষ’ মানে কোনো কিছুক যথাযথ, যথাভূত অৰ্থাৎ যেনে আছে ঠিক তেনে ৰূপত কোনো প্ৰতিক্ৰিয়া নকৰি দ্ৰষ্টাভাব সহকাৰে দেখা৷ বিপশ্যনা স্বপৰ্যবেক্ষণ মাধ্যমত আত্ম সংশোধন কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়া৷ নিজৰ স্বাভাবিক নিশ্বাসৰ চলাচলক মনোযোগ সৈতে লক্ষ্য কৰোতে কৰোতে নিজৰ মনক একাগ্ৰ কৰি এই পদ্ধতিৰ প্ৰথম ধাপ আনাপানৰ [anapan] সূচনা হয়৷ নিজৰ শৰীৰ আৰু মনৰ বিনশ্বৰ আৰু অনিত্য প্ৰকৃতিৰ প্ৰতি সংবেদনৰ স্তৰত সজাগতাক অনুশীলন কৰোতে কৰোতে অনিত্যতা, দুখ আৰু অহং-অস্মিতা বিলীন হোৱাৰ চিৰন্তন সত্যসমূহ অনুভব কৰাৰ নামেই বিপশ্যনা৷ প্ৰত্যক্ষ অনুভূতি সৈতে এই সত্য-উপলব্ধি কৰাই শোধন-প্ৰণালী৷ এই নিৰঞ্জন ধৰ্মৰ পন্থা যদিও বুদ্ধ পুনৰ আবিষ্কাৰ কৰি প্ৰচাৰ কৰিছে, অৱশ্যে এই সাধনা কোনো নিৰ্দিষ্ট সম্প্ৰদায়ৰ অথবা দল-উপদলত আবদ্ধ নহয়, বৰং জাতি-সম্প্ৰদ...

১। এৰিষ্টটলৰ মতে কাৰণ কেইপ্ৰকাৰৰ আৰু কি কি ? উত্তৰ :  এৰিষ্টটলৰ মতে কাৰণ চাৰিবিধ – (i) উপাদান কাৰণ;  (ii) আকাৰগত কাৰণ;  (iii) নিমিত্ত কাৰণ; আৰু (iv) উদ্দেশ্য বা পৰিণতি কাৰণ৷ ২।  উপাদান কাৰণ কাক বোলে ? উত্তৰ :  কোনো এটা বস্তু যি পদাৰ্থৰে গঠিত সি বস্তুটোৰ উপাদান কাৰণ৷ উপাদান কাৰন হল কেচা সামগ্ৰী বা পদাৰ্থ যাৰ সহায়ত কোনো এটা বস্তু তৈয়াৰ কৰা হয়৷ উদাহৰণ স্বৰূপে, মাৰ্বল   পাথৰেৰে ভূপেন হাজৰিকাৰ মুৰ্ত্তি এটা সজালে মাৰ্বল   পাথৰ   হ ’ ব উপাদান কাৰণ৷ ৩। আকাৰগত কাৰণ কাক বালে ? উত্তৰ :    উপাদান বা পদাৰ্থৰ ওপৰত যি আকাৰ বা ৰূপ দি বস্তুটো গঠন কৰা হয় , সি হ ’ ল বস্তুটোৰ আকাৰগত কাৰণ৷ উদাহৰণস্বৰূপে, মাৰ্বল  পাথৰক ভূপেন হাজৰিকাৰ ৰূপ দিয়া হলে সি হ ’ ব আকাৰগত কাৰণ৷ ৪। নিমিত্ত কাৰণ কাক বোলে ? উত্তৰ :   কোনে বস্তু যি শক্তিৰ দ্বাৰা অস্তিত্ব লাভ কৰে বা গতিপ্ৰাপ্ত হয় , সেই শক্তি,   দক্ষতা বা কৌশলেই   হ ’ ল বস্তুটোৰ ...